De dubbele dynamiek van sociale veiligheid in zorg en welzijn: medewerkers ervaren meer interne agressie, externe agressie neemt licht af

Hoe ontwikkelt de sociale veiligheid zich binnen de sector zorg en welzijn? En welke vormen van sociale onveiligheid komen het meest voor? Wij zochten het uit.

Laatste update: 8 mei 2024

Sinds eind 2020 neemt de sociale veiligheid binnen organisaties in zorg en welzijn gemiddeld al drie jaar op rij af. Dit blijkt uit het aandeel medewerkers in de sector dat aangeeft dat ze te maken hebben gehad met agressie door leidinggevenden en/of collega’s. Eind 2023 had gemiddeld 31,8% van de medewerkers hiermee te maken. Vooral in de ziekenhuizen en UMC’s lag dit percentage relatief hoog. Het laagste aandeel zien we terug in de jeugdzorg.

Hier staat tegenover dat de agressie afkomstig van cliënten en/of patiënten over de periode 2020-2023 op sectorniveau gemiddeld licht is afgenomen. In de gehandicaptenzorg en jeugdzorg zien we het grootste aandeel medewerkers dat hiermee in 2023 te maken heeft gehad, maar ook in de GGZ en in de huisartsenzorg was dit aandeel hoog. Veel lager is dit aandeel onder medewerkers in de kinderopvang^[1].

Figuur 1. Aandeel medewerkers dat te maken heeft gehad met agressie door leidinggevenden en/of collega’s (sector en branches 2020-2023)

In de sector zorg en welzijn is het aandeel medewerkers dat te maken heeft gehad met agressie door leidinggevenden of collega’s gestegen van 30,1% in 2020 naar 31,8% in 2023. Achter deze gemiddelde cijfers schuilen verschillende patronen binnen de branches. In 2023 komt agressie door leidinggevenden of collega’s het meeste voor binnen de UMC’s en ziekenhuiszorg. Ook de ontwikkeling is per branche anders. In lijn met het sectorbeeld zien we een stapsgewijze toename van de agressie binnen de VVT, de UMC’s, de ziekenhuizen en de gehandicaptenzorg. Vooral binnen de UMC’s zien we het laatste jaar een sterke toename. In de GGZ en jeugdzorg zien we een stijging in 2021, gevolgd door twee jaar daling. Bij de branche huisartsen zien we een piek in 2022, gevolgd door een afname in 2023. In de kinderopvang, jeugdzorg en sociaal werk zien we een wisselend patroon waarin stijging wordt gevolgd door daling en andersom.

[1] In kinderopvang gaat het hierbij om agressie afkomstig van kinderen of hun ouders of verzorgers.

Agressie door leidinggevenden en/of collega’s | Medewerkers hebben vooral te maken met pesten

Van de verschillende soorten agressie waar medewerkers mee te maken kunnen hebben vanuit leidinggevende en/of collega’s, blijkt dat pesten veruit het vaakst (22,6%) wordt gerapporteerd.

Figuur 2. Soorten agressie door leidinggevenden en/of collega’s en aandeel medewerkers wat hiermee te maken heeft gehad (sector zorg en welzijn 2023)

Ook verbale agressie wordt door relatief veel medewerkers genoemd (14,4%). Het minst wordt gerapporteerd over bedreiging of intimidatie (3,5%).

De sterkste toename zien we in pesten

Tussen 2020 en 2023 zien we een toename in vijf van de zes soorten agressie door leidinggevenden en/of collega’s. De sterkste toename (1,9 %-punt) zien we op sectorniveau bij pesten. Dit nam het meest toe bij de UMC’s (3,3 %-punt). Bij de kinderopvang nam deze vorm van agressie het meest af (-3,1%-punt). Discriminatie nam op sectorniveau licht toe (0,5%-punt), waarbij de sterkste stijging te zien is bij de VVT (2,9 %-punt) en de UMC’s (2,8 %-punt). In de kinderopvang nam discriminatie het meest af (-4,3 %-punt).

In onderstaande visual is de ontwikkeling van de zes soorten agressie voor de sector en alle branches afzonderlijk weergegeven. Druk op de knop om de andere soorten agressie te zien.

Figuur 3. Ontwikkeling soorten agressie door leidinggevenden en/of collega’s sector en branches