Mantelzorg in Nederland: trends, impact en uitdagingen

Ontwikkelingen in mantelzorg

De afgelopen jaren is het aandeel mantelzorgers in Nederland afgenomen. In 2015 gaf 14,9% van de Nederlanders van 16 jaar en ouder aan mantelzorg te verlenen; in 2023 daalde dit percentage naar 12,7%.

Figuur 1. Aandeel Nederlanders van 16 jaar en ouder dat aangeeft mantelzorger te zijn (2015-2023)

Wie zijn de mantelzorgers in Nederland?

Mantelzorg wordt in Nederland door verschillende groepen mensen verleend, maar er zijn duidelijke verschillen zichtbaar als we kijken naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau.

• Geslacht: in 2023 was 61% van de mantelzorgers vrouw en 39% man.
• Leeftijd: het aandeel mantelzorgers is het hoogst in de leeftijdscategorie van 55 tot 65 jaar. In deze leeftijdscategorie verleent bijna een kwart (22,6%) van de mensen mantelzorg.
• Opleidingsniveau: hoewel de verschillen beperkt zijn, blijken Nederlanders met een hbo- of wo-bacheloropleiding het vaakst mantelzorg te verlenen (15,4%). Nederlanders met basisonderwijs zijn het minst vaak mantelzorger (12,1%).

Figuur 2. Mantelzorgers van 16 jaar en ouder, verdeeld naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau (2023)

Hoeveel tijd besteden Nederlanders aan mantelzorg?

In 2023 besteedden mantelzorgers in Nederland gemiddeld 13,2 uur per week aan mantelzorg. Alles bij elkaar opgeteld komt dit neer op 1,1 miljard uur verleende mantelzorg in Nederland in dat jaar.

Vrouwelijke mantelzorgers besteden gemiddeld meer tijd aan mantelzorg dan mannen. In 2023 verleenden vrouwen gemiddeld 13,8 uur mantelzorg per week, terwijl mannelijke mantelzorgers gemiddeld 12,3 uur per week aan mantelzorg besteedden.

Het gemiddeld aantal uren dat mantelzorgers per week aan mantelzorg besteden, is gestegen van 11,3 uur in 2015 naar 13,2 uur in 2023. Dit is een toename van bijna 2 uur per week. De stijging in tijdsbesteding is twee keer zo groot onder vrouwen als onder mannen. Zo nam de urendruk voor mannelijke mantelzorgers toe met 1,2 uur per week (van 11,1 naar 12,3 uur), terwijl vrouwelijke mantelzorgers gemiddeld 2,4 uur per week meer gingen zorgen (van 11,4 naar 13,8 uur).

Druk op de mantelzorger

Op basis van bovenstaande cijfers kunnen we stellen dat het aandeel Nederlanders dat mantelzorg verleent de afgelopen jaren daalde, terwijl de hoeveelheid verleende mantelzorg per mantelzorger juist steeg. De druk op de mantelzorger nam dus toe. Het percentage mantelzorgers dat aangeeft zwaar belast te zijn steeg dan ook van 14,7% naar 15,8% tussen 2015 en 2023.

Opvallend is dat de groep vrouwelijke mantelzorgers die zich zwaar belast vindt, steeg (van 15,5% naar 17,9% van) en dat het percentage onder mannelijke mantelzorgers dat vindt dat ze zwaar belast zijn in deze periode juist daalde (van 13,3% naar 12,6%).

Figuur 3. Druk op mantelzorgers: ontwikkeling in uren en percentage zwaar belaste mantelzorgers

Mantelzorg naast werk in de sector zorg en welzijn

De combinatie van het hebben van een baan en daarnaast ook mantelzorgtaken vervullen, vormt voor veel Nederlanders een uitdaging.

Werknemers in de sector zorg en welzijn verlenen vaker mantelzorg dan werknemers in andere sectoren. Van alle werkenden in Nederland van 18 jaar en ouder heeft één op de acht (12,4%) naast hun baan ook mantelzorgtaken. Bij werknemers in zorg en welzijn is dit percentage 18,7%.

Figuur 4. Percentage medewerkers dat naast hun eigen werkzaamheden ook mantelzorger is: werkend Nederland vergeleken met de sector zorg en welzijn

Het aandeel werknemers dat naast hun baan ook mantelzorger is, verschilt sterk per branche. Zo ligt dit percentage het hoogst in de VVT (24,5%) en het laagst in de kinderopvang (11,0%). Ook zien we variatie in de hoeveelheid mantelzorg die wordt verleend: werknemers in de kinderopvang verlenen gemiddeld de meeste mantelzorguren per week (10,1 uur), terwijl mantelzorgers in de jeugdzorg gemiddeld de minste tijd besteden (5,5 uur per week).

Figuur 5. Aandeel medewerkers binnen zorg en welzijn dat mantelzorger is en het gemiddeld aantal uren dat zij per week mantelzorg verlenen (naar branche)

Onder werknemers die minder dan 24 uur per week werken is het aandeel mantelzorgers hoger (23,7%), dan onder werknemers met een langere werkweek (17,5%). Daarnaast besteden mantelzorgers die per week minder uren werken, gemiddeld ook meer tijd aan mantelzorg (8,2 uur per week) dan werknemers die meer werken (7,5 uur per week).

Figuur 6. Aandeel mantelzorgers en gemiddeld aantal verleende uren mantelzorg tussen medewerkers die meer of minder dan 24 uur werken

Problemen bij het combineren van werk en mantelzorgtaken

Tussen 2019 en 2020 daalde het aandeel werknemers in zorg en welzijn dat aangaf (veel) problemen te ervaren bij het combineren van werk en mantelzorgtaken, van 33% naar 26%. Sindsdien stijgt dit percentage geleidelijk weer. Eind 2023 gaf 1 op de 3 mantelzorgers in de sector zorg en welzijn aan (veel) problemen te ervaren bij de combinatie van werk en mantelzorg.

Er zijn ook aanzienlijke verschillen tussen de branches: medewerkers van universitair medische centra (UMC’s) geven het vaakst aan (veel) problemen te ervaren (41%), terwijl dit percentage in de kinderopvang het laagst is (26%).

Figuur 7. Aandeel mantelzorgers dat aangeeft (veel) problemen te ervaren bij het combineren van hun werkzaamheden en mantelzorgtaken (2019-2023 en naar branche)