Wat werkt in duurzame inzetbaarheid: lessen uit 8 praktijkcasussen in zorg en welzijn

In acht inspirerende praktijkvoorbeelden zien we hoe werk wordt gemaakt van duurzame inzetbaarheid: huisartsenzorg, gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg, kinderopvang, sociaal werk, vvt (verpleging, verzorging en thuiszorg), ziekenhuizen en jeugdzorg. Wat opvalt: er is niet één juiste aanpak. Er wordt breed en creatief gewerkt aan inzetbaarheid. Denk aan theater, coaching, scans of gewoon het goede gesprek. De rode draad? Aandacht voor mensen. Deze analyse biedt een overzicht van de variatie, de aanpakken en de inzichten die uitnodigen om zelf aan de slag te gaan.

Vier aanpakken voor duurzame inzetbaarheid

Organisaties kiezen verschillende routes om duurzame inzetbaarheid te bevorderen. Vier oplossingsrichtingen springen eruit:

1. Cultuur- en gedragsverandering – Gericht op het bespreekbaar maken van inzetbaarheid, versterken van eigenaarschap en doorbreken van patronen. Creatieve en relationele werkvormen zoals theater en storytelling maken het thema invoelbaar. Bijvoorbeeld casus ‘Radicaal Ontregelen’, ‘Sociale veiligheid begint met luisteren’, ‘Het Goede gesprek’ en ‘Geef medewerkers ruimte en vertrouwen’.
2. Teamontwikkeling en dialoog – De focus ligt op samenwerking, communicatie en gedeeld eigenaarschap binnen teams. Denk aan gesprekskaarten, trainingen en teamreflecties die direct op de werkvloer worden ingezet, zoals in casus ‘Het podium maakt zichtbaar wat er op de werkvloer leeft’ en ‘Minder verzuim begin bij echte aandacht op de werkvloer’.
3. Inzicht en systematische aanpak – Organisaties gebruiken tools zoals scans, dashboards en impactmetingen om gerichte verbeteringen door te voeren. Deze aanpak maakt duurzame inzetbaarheid meetbaar en beleidsrijk, Zie ook casus ‘Gezonder werken in de huisartsenpraktijk’, ‘Goed leiderschap werkt door in het hele team’ en ‘Tellen en vertellen wat sociaal werk elke dag betekent’.
4. Structurele herinrichting van werk – Sommige initiatieven grijpen in op werkprocessen of taakverdeling. Denk aan het afschaffen van regels of het herontwerpen van rollen om ruimte te geven aan vakmanschap.

Veel succesvolle initiatieven combineren meerdere richtingen. Dat maakt ze veerkrachtig én relevant. Ze bieden structuur, maar ook ruimte voor groei.

Doelen: van verzuimverlaging tot zelfzorg

De aanleiding om met duurzame inzetbaarheid aan de slag te gaan is vaak urgent. Organisaties worden geconfronteerd met hoog ziekteverzuim, krapte op de arbeidsmarkt of een gebrek aan eigenaarschap bij medewerkers. In de praktijk blijken de doelen breder. Natuurlijk wil men het verzuim terugdringen, zoals in de ouderenzorg, waar relationeel werken tot indrukwekkende resultaten leidde. Maar minstens zo vaak gaat het om het versterken van werkplezier, het vergroten van eigenaarschap, of het faciliteren van groei en ontwikkeling. Ook veranderingen in de zorgpraktijk – digitalisering, veranderende rolverdelingen – vormen aanleiding om werk anders in te richten.

Aanpak en werkwijze: creatief, maatwerk en samen

De casussen laten een grote rijkdom aan vormen en werkmethoden zien. Soms kiest men voor een creatieve ingang: theater als middel om gevoelige thema’s bespreekbaar te maken, of koffiebekers met gespreksvragen om het gesprek luchtig te starten. Andere keren ligt de nadruk op structuur en inzicht: scans, vragenlijsten en impacttools die richting geven aan beleid. En in sommige trajecten wordt juist radicaal het roer omgegooid: regels verdwijnen, teams krijgen ruimte en leidinggevenden stappen uit hun klassieke rol. Wat deze aanpakken gemeen hebben, is dat ze aansluiten bij de praktijk, dat ze uitgaan van vertrouwen, en dat ze werken in kleine, betekenisvolle stappen.

Samen met de werkvloer

Opvallend is dat geen van de initiatieven top-down wordt uitgerold. In alle gevallen is er een actieve rol voor medewerkers, vaak samen met HR, leidinggevenden, OR of externe experts. In sommige projecten zijn ook cliënten en verwanten nadrukkelijk betrokken, wat de dialoog verbreedt en de relevantie vergroot. De kracht zit in co-creatie: interventies worden niet bedacht voor de werkvloer, maar samen mét de mensen die het betreft.

Resultaten en effecten: meer dan cijfers

De resultaten zijn in veel gevallen tastbaar. Verzuimcijfers dalen, de tevredenheid stijgt en medewerkers voelen zich meer gehoord. Maar de belangrijkste opbrengsten zijn vaak minder grijpbaar: een opener cultuur, meer vertrouwen, meer ruimte voor initiatief. Medewerkers geven aan dat ze zich gezien voelen en dat duurzame inzetbaarheid geen papieren thema meer is, maar iets dat leeft in de dagelijkse praktijk. Die cultuurverandering is misschien wel de meest duurzame winst.

Randvoorwaarden en knelpunten

Succes komt niet vanzelf. De casussen laten ook zien wat nodig is om beweging te creëren. Administratieve eenvoud helpt, wan te veel regels kunnen een initiatief juist frustreren. Goede communicatie is cruciaal: interventies moeten herkenbaar zijn en aansluiten bij wat er leeft. En maatwerk is onmisbaar: generieke oplossingen missen vaak de aansluiting bij de praktijk. De werkvloer weet meestal precies wat nodig is. Het komt erop aan die kennis te benutten.

Overdraagbaarheid en inspiratie

Veel van de initiatieven zijn opgezet met het oog op bredere toepassing. Tools en scans zijn vrij beschikbaar, theaterstukken en campagnemiddelen worden gedeeld en ervaringen worden actief verspreid. De methodieken zijn eenvoudig aan te passen aan andere contexten. Wie wil starten, hoeft niet opnieuw het wiel uit te vinden. Wat telt, is dat de interventie past bij de eigen cultuur en mensen.

Van inspiratie naar actie

De casussen laten zien dat duurzame inzetbaarheid begint bij aandacht: aandacht voor wat mensen nodig hebben om gezond, gemotiveerd en met plezier aan het werk te blijven. Wie zoekt naar handvatten, energie of herkenning, vindt in deze voorbeelden meer dan genoeg aanknopingspunten. Ze maken duidelijk dat het niet gaat om grote plannen, maar om kleine bewegingen die beklijven. De vraag is dus niet óf we in actie moeten komen, maar: waar beginnen we vandaag?

Voor beleidsmakers, adviseurs en brancheorganisaties bieden de casussen bovendien waardevolle inzichten voor het vormgeven van ondersteunend beleid. Denk aan het stimuleren van kennisdeling, het verlagen van uitvoeringsdrempels, of het faciliteren van experimenten in de praktijk. Door ruimte te maken voor maatwerk en samenwerking, kunnen zij een doorslaggevende rol spelen in het versterken van duurzame inzetbaarheid in de hele sector.

Praktijkverhaal ‘Gezonder werken in de huisartsenpraktijk’

Praktijkverhaal ‘Radicaal Ontregelen in de ggz’

Praktijkverhaal ‘Sociale veiligheid in ziekenhuizen en umc’s’

Praktijkverhaal ‘Goed leiderschap in de kinderopvang’

Praktijkverhaal ‘Tellen en vertellen wat sociaal werk betekent’

Praktijkverhaal ‘Relationeel werken in de vvt’

Praktijkverhaal ‘De kracht van het goede gesprek’

Praktijkverhaal ‘Ruimte en vertrouwen in de jeugdzorg’